1. Khái quát về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp

Mua bán và sáp nhập doanh nghiệp là hoạt động trong đó một doanh nghiệp thực hiện việc mua lại toàn bộ hoặc một phần vốn, tài sản của doanh nghiệp khác, hoặc hai hay nhiều doanh nghiệp hợp nhất thành một chủ thể mới. Về bản chất, đây là hoạt động đầu tư mang tính chiến lược, gắn liền với sự thay đổi về cơ cấu sở hữu, tổ chức quản lý và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Tại Việt Nam, pháp luật không đưa ra một khái niệm thống nhất cho toàn bộ hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp, mà điều chỉnh thông qua nhiều hình thức pháp lý khác nhau như:

Theo quy định Luật Doanh nghiệp 2020, Sáp nhập – Hợp nhất được liệt kê là hai trong số các hình thức tổ chức lại doanh nghiệp, theo đó:

+ Điều 200 Luật Doanh nghiệp 2020 định nghĩa Hợp nhất công ty là “Hai hoặc một số công ty (sau đây gọi là công ty bị hợp nhất) có thể hợp nhất thành một công ty mới (sau đây gọi là công ty hợp nhất), đồng thời chấm dứt tồn tại của các công ty bị hợp nhất”;

+ Điều 201 Luật Doanh nghiệp 2020 định nghĩa Sáp nhập doanh nghiệp là “Một hoặc một số công ty (sau đây gọi là công ty bị sáp nhập) có thể sáp nhập vào một công ty khác (sau đây gọi là công ty nhận sáp nhập) bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang công ty nhận sáp nhập, đồng thời chấm dứt sự tồn tại của công ty bị sáp nhập”.

- Luật Cạnh tranh 2018 cũng đồng thời liệt kê hoạt động M&A này thuộc các hình thức tập trung kinh tế, cụ thể:

+ Khoản 2 Điều 29 Luật Cạnh tranh 2018 quy định “Sáp nhập doanh nghiệp là việc một hoặc một số doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình sang một doanh nghiệp khác, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của doanh nghiệp bị sáp nhập”;

+ Khoản 3 Điều 29 Luật Cạnh tranh 2018 quy định “Hợp nhất doanh nghiệp là việc hai hoặc nhiều doanh nghiệp chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp của mình để hình thành một doanh nghiệp mới, đồng thời chấm dứt hoạt động kinh doanh hoặc sự tồn tại của các doanh nghiệp bị hợp nhất”;

+ Khoản 3 Điều 29 Luật Cạnh tranh 2018 quy định “Mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp trực tiếp hoặc gián tiếp mua toàn bộ hoặc một phần vốn góp, tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối doanh nghiệp hoặc một ngành, nghề của doanh nghiệp bị mua lại”

2. Điều kiện và hình thức thực hiện mua bán và sáp nhập doanh nghiệp

Pháp luật cho phép doanh nghiệp thực hiện mua bán và sáp nhập thông qua nhiều hình thức khác nhau, phổ biến nhất là sáp nhập doanh nghiệp, hợp nhất doanh nghiệp và mua lại phần vốn góp hoặc cổ phần. Mỗi hình thức đều có điều kiện và trình tự thực hiện riêng, phù hợp với mục tiêu và chiến lược của doanh nghiệp tham gia giao dịch.

Ngoài các điều kiện chung theo Luật Doanh nghiệp, trong một số trường hợp đặc biệt, doanh nghiệp còn phải đáp ứng các điều kiện về đầu tư nước ngoài, điều kiện kinh doanh có điều kiện hoặc phải thực hiện thủ tục thông báo, xin chấp thuận của cơ quan quản lý cạnh tranh theo quy định của pháp luật về cạnh tranh.

3. Kiểm soát cạnh tranh trong hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp

Một trong những nội dung quan trọng của pháp luật về mua bán và sáp nhập doanh nghiệp là kiểm soát hành vi tập trung kinh tế. Theo quy định, nếu giao dịch mua bán và sáp nhập có khả năng gây tác động hạn chế cạnh tranh trên thị trường, doanh nghiệp phải thực hiện nghĩa vụ thông báo hoặc xin chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền trước khi tiến hành giao dịch.

Quy định này nhằm ngăn chặn tình trạng độc quyền, lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, đồng thời bảo vệ môi trường cạnh tranh lành mạnh và quyền lợi của người tiêu dùng.

4. Một số rủi ro pháp lý thường gặp trong giao dịch mua bán và sáp nhập doanh nghiệp

Trong thực tiễn, giao dịch mua bán và sáp nhập doanh nghiệp tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý nếu các bên không thực hiện việc rà soát, đánh giá đầy đủ trước khi tiến hành giao dịch. Một trong những rủi ro phổ biến là rủi ro liên quan đến tình trạng pháp lý của doanh nghiệp mục tiêu. Nhiều doanh nghiệp tồn tại các vi phạm pháp luật chưa được phát hiện hoặc chưa được xử lý triệt để, như vi phạm về thuế, đất đai, môi trường hoặc điều kiện kinh doanh, dẫn đến việc bên mua phải gánh chịu trách nhiệm pháp lý sau khi hoàn tất giao dịch.

Bên cạnh đó, rủi ro phát sinh từ các nghĩa vụ tài chính tiềm ẩn cũng là vấn đề đáng lưu ý. Trên thực tế, không ít doanh nghiệp mục tiêu có các khoản nợ chưa được công bố đầy đủ, nghĩa vụ bảo lãnh, cam kết tài chính hoặc các tranh chấp đang trong quá trình giải quyết. Nếu không được ghi nhận rõ ràng trong hợp đồng mua bán và sáp nhập, các nghĩa vụ này có thể tiếp tục ràng buộc pháp lý đối với doanh nghiệp sau sáp nhập.

Ngoài ra, rủi ro liên quan đến tranh chấp nội bộ doanh nghiệp cũng thường xuyên xảy ra. Các tranh chấp giữa cổ đông, thành viên góp vốn hoặc giữa doanh nghiệp với người lao động, đối tác có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tính ổn định và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp sau khi thực hiện mua bán và sáp nhập. Trong nhiều trường hợp, các tranh chấp này chỉ bộc lộ sau khi giao dịch đã hoàn tất, gây khó khăn cho việc xử lý và khắc phục hậu quả.

Một rủi ro pháp lý khác không thể bỏ qua là rủi ro phát sinh từ việc không tuân thủ quy định pháp luật về cạnh tranh và đầu tư. Việc không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ thông báo tập trung kinh tế, không đáp ứng điều kiện tiếp cận thị trường đối với nhà đầu tư nước ngoài có thể khiến giao dịch bị cơ quan có thẩm quyền xem xét xử lý, thậm chí bị tuyên vô hiệu hoặc buộc áp dụng các biện pháp khắc phục theo quy định pháp luật.

Những rủi ro nêu trên cho thấy, nếu không được chuẩn bị kỹ lưỡng và kiểm soát chặt chẽ về mặt pháp lý, giao dịch mua bán và sáp nhập doanh nghiệp có thể dẫn đến nhiều hệ quả bất lợi, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia.

Kết luận

Mua bán và sáp nhập doanh nghiệp là hoạt động mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro pháp lý. Việc hiểu rõ và tuân thủ các quy định pháp luật có liên quan là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp bảo đảm tính an toàn pháp lý và hiệu quả của giao dịch. Do đó, doanh nghiệp cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và tiếp cận hoạt động mua bán và sáp nhập một cách thận trọng, bài bản và đúng quy định pháp luật.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ các vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn !