Theo Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), tại Điều 12 có quy định về tuổi chịu trách nhiệm hình sự như sau:

“1. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm, trừ những tội phạm mà Bộ luật này có quy định khác.
2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng…” 
- Người từ đủ 16 tuổi trở lên chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm; người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chịu trách nhiệm hình sự về một số tội phạm rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng.
– Việc xác định tuổi chịu trách nhiệm hình sự được xem xét theo tuổi tròn; nếu không xác định được ngày tháng sinh thì áp dụng cách giải thích có lợi cho người bị buộc tội.

Tóm lại:

• Dưới 14 tuổi: không chịu trách nhiệm hình sự.

• Từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi: chịu trách nhiệm hình sự nếu phạm tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng được liệt kê tại Điều 12.

• Từ đủ 16 tuổi trở lên: chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạm (trừ trường hợp quy định riêng khác)

3. Lý luận và phân tích các vấn đề cơ bản
3.1. Nguyên tắc nhân đạo và khả năng trách nhiệm hình sự
Việc quy định tuổi chịu trách nhiệm hình sự xuất phát từ quan điểm rằng con người, đặc biệt là trẻ em và vị thành niên, có mức độ nhận thức, tự chủ hành vi và khả năng chịu trách nhiệm khác với người trưởng thành. Luận cứ khoa học hình sự cho rằng: người chưa đủ tuổi trưởng thành pháp lý, tâm-sinh lý chưa phát triển đầy đủ nên việc áp dụng trách nhiệm hình sự phải có điều kiện nghiêm ngặt hơn.
Khi pháp luật đặt mốc tuổi, tức là nhà lập pháp thừa nhận một mức độ trưởng thành hành vi, nhận thức và tự chủ ở tuổi đó, qua đó đảm bảo nguyên tắc có lỗi và xử lý hình sự khi lỗi và năng lực chịu trách nhiệm đều có thực.

3.2. Sự phù hợp với thực tiễn và chính sách hình sự
Việc chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự từ tuổi 14 (và chỉ với một số tội đặc biệt) và tuổi 16 trở lên là phù hợp với thực tiễn Việt Nam về phát triển tâm-sinh lý vị thành niên, về chính sách bảo vệ trẻ em. Đồng thời, Nhà nước nhận thức rõ việc giáo dục, cải tạo người phạm tội vị thành niên phải được ưu tiên hơn hình phạt. Do đó quy định tuổi chịu trách nhiệm hình sự mang tính cân bằng giữa yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm và chính sách hình sự-nhân đạo.

3.3. Các vấn đề phân biệt tuổi chịu trách nhiệm hình sự với các chế định khác
Cần phân biệt rõ giữa “tuổi chịu trách nhiệm hình sự” và “khả năng trách nhiệm hình sự” (ví dụ tuổi của bị hại, tuổi vị thành niên trong tố tụng, chế độ đặc biệt đối với người chưa thành niên). Cũng cần lưu ý rằng tuổi chịu trách nhiệm hình sự không đồng nghĩa với việc chắc chắn hình phạt tù sẽ được áp dụng: còn tùy thuộc vào các yếu tố như loại tội, tình tiết giảm nhẹ, chính sách xử lý đối với người vị thành niên.

4. Thực tiễn áp dụng và một số vấn đề đặt ra
4.1. Thực tiễn áp dụng
Theo các nguồn phổ biến pháp luật, đối với người từ đủ 14 tuổi nhưng chưa đủ 16 tuổi, chỉ được truy cứu trách nhiệm hình sự khi phạm “tội rất nghiêm trọng, tội đặc biệt nghiêm trọng” được liệt kê tại Điều 12. Thực tiễn này cho thấy pháp luật đã đặt ngưỡng rất cao để truy cứu hình sự với người vị thành niên.
Trường hợp dưới 14 tuổi, người phạm tội sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự mà sẽ áp dụng biện pháp giáo dục, giáo trách hoặc đưa vào trường giáo dưỡng.

4.2. Vấn đề và thách thức
– Sự thích ứng với tình hình mới: Trong bối cảnh xã hội biến động, tội phạm vị thành niên có xu hướng gia tăng, có trường hợp người chưa đủ 14 tuổi hoặc từ 14-16 tuổi phạm những tội rất nghiêm trọng. Việc quy định vẫn giữ ngưỡng từ 14 tuổi có thể dẫn đến khoảng trống trong xử lý hình sự hoặc giáo dục.
– Xác định chính xác tuổi và năng lực nhận thức: Trong thực tiễn tố tụng, việc xác minh tuổi (khi không có giấy khai sinh) gặp nhiều khó khăn, dẫn đến tranh cãi.
– Cân bằng giữa xử lý hình sự và chính sách giáo dục, phục hồi nhân phẩm: Với người vị thành niên, bên cạnh xử lý hình sự, cần coi trọng biện pháp giáo dục cải tạo. Nếu chỉ tập trung vào trách nhiệm hình sự có thể bỏ lỡ cơ hội tái hòa nhập xã hội.
– Hạn chế về hiệu quả răn đe và phòng ngừa: Việc chỉ áp dụng truy cứu hình sự với người từ đủ 16 tuổi hoặc từ 14-16 tuổi với tội rất nghiêm trọng có thể làm giảm hiệu quả răn đe đối với nhóm tuổi thấp hơn.

Trên đây là toàn bộ tư vấn của chúng tôi, hy vọng rằng, những ý kiến tư vấn này, sẽ giúp làm sáng tỏ vấn đề mà Quý vị đang quan tâm. Để có thể làm rõ hơn và chi tiết từng vấn đề nêu trên cũng như các vấn đề pháp lý mà Quý vị đang cần tham khảo thêm ý kiến chuyên môn. Xin vui lòng liên hệ ngay cho chúng tôi theo địa chỉ email: luatsaosang@gmail.com hoặc qua Tổng đài tư vấn: 0936.65.3636 để nhận được sự tư vấn, giải đáp và hỗ trợ từ Luật Sao Sáng. Trân trọng cảm ơn!